B.Sc , M.Sc., Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Συμβουλευτική Ψυχολόγος, Προσωποκεντρική Σύμβουλος,
Μεταπτυχιακό Συμβουλ. Ψυχολογίας Παν.Ιωαννίνων
M.Sc. in Person Centred Counselling & Psychotherapy, Strathclyde University - ICPS
Η ντροπαλότητα αποτελεί ένα πολύ συχνό φαινόμενο στα παιδιά, από τη νηπιακή ηλικία και μετά, και συνήθως είναι ένα αίσθημα απολύτως φυσιολογικό όταν ένα παιδί βρίσκεται ανάμεσα σε αγνώστους. Πρόσφατη έρευνα στην Ελλάδα έδειξε ότι το 56% των μαθητών 10-13 ετών (δείγμα 558 παιδιών) χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως ντροπαλό και περίπου δύο στους τρεις από αυτούς τους μαθητές αναφέρουν πως θα προτιμούσαν να είναι λιγότερο ντροπαλοί/ές. Συνήθως η ντροπαλότητα ξεπερνιέται και το παιδί μαθαίνει να αισθάνεται περισσότερο άνετα σε νέες κοινωνικές περιστάσεις και να εντάσσεται με μεγαλύτερη ευκολία σε νέες ομάδες, στο σχολείο και στη γειτονιά.
Ωστόσο, η ντροπαλότητα σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνάει το όριο της απλής συστολής και μπορεί να συνοδεύεται από έντονα συμπτώματα άγχους. Σε αυτή την περίπτωση, μιλάμε για «κοινωνικό άγχος», μια κατάσταση που μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα ενός παιδιού. Το κοινωνικό άγχος χαρακτηρίζεται από έντονη και επίμονη αγωνία ή φόβο ενός ατόμου για κοινωνικές καταστάσεις ή καταστάσεις επίδοσης κατά τις οποίες το άτομο φοβάται ότι θα αξιολογηθεί από τους άλλους ως κατώτερο, ότι μπορεί να γελοιοποιηθεί ή να απορριφθεί (π.χ. όταν γνωρίζει νέους ανθρώπους, ή όταν συμμετέχει σε μια συναυλία ή αθλητική διοργάνωση). Το άτομο σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να εμφανίζει σωματικά συμπτώματα (π.χ. εφίδρωση, ταχυπαλμία, πόνο στο στήθος), να έχει έντονες αρνητικές σκέψεις (π.χ. «οι άλλοι θα με θεωρήσουν ανίκανο») και να προσπαθεί να αποφύγει την αγχογόνο κατάσταση.
Το κοινωνικό άγχος στα παιδιά συχνά παραγνωρίζεται ως «υπερβολική ντροπαλότητα», με αποτέλεσμα όμως ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες για το παιδί. Εξαιτίας του κοινωνικού άγχους, το παιδί μπορεί να αποσύρεται κοινωνικά και να αποφεύγει καταστάσεις ιδιαίτερα σημαντικές για την ενίσχυση των κοινωνικών, γνωστικών, συναισθηματικών και άλλων δεξιοτήτων του. Επιπλέον, στην περίπτωση που πιέζεται να συμμετέχει σε καταστάσεις που του προκαλούν έντονο άγχος σε μια προσπάθεια να «ξεπεράσει την ντροπαλότητά του», μπορεί να εμφανίσει μειωμένες επιδόσεις που με τη σειρά τους επηρεάζουν αρνητικά την αυτοεκτίμησή του και εντείνουν το αίσθημα του άγχους.
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη του κοινωνικού άγχους στα παιδιά. Από αυτούς οι πιο σημαντικοί αφορούν τις συνθήκες στις οποίες μεγαλώνει το παιδί. Για παράδειγμα, ο τρόπος ανατροφής, η σχέση που αναπτύσσει το παιδί με τους γονείς του, καθώς και ο χαρακτήρας των ίδιων των γονιών μπορεί να λειτουργήσουν ως προστατευτικοί παράγοντες για την ανάπτυξη του άγχους στο παιδί ή, αντίθετα, να το πυροδοτήσουν. Έτσι, μια επιτρεπτική ή αυταρχική μέθοδος ανατροφής (σε αντιδιαστολή με την δημοκρατική ανατροφή) και η ανάπτυξη μιας απόμακρης, ανασφαλούς, ή υπερπροστατευτικής σχέσης με τους γονείς μπορεί να συμβάλουν στην ανάπτυξη του άγχους. Παράλληλα, γονείς οι οποίοι είναι αγχώδεις είναι πιθανό μέσω των διαδικασιών της κοινωνικής μίμησης να «μεταδώσουν» το άγχος στο παιδί τους και να το μάθουν ουσιαστικά να αγχώνεται σε καθημερινές κοινωνικές καταστάσεις.
Για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε ένα παιδί με κοινωνικό άγχος, θα πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουμε αν πρόκειται όντως για άγχος ή ντροπαλότητα. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να παρατηρήσουν το παιδί και να συζητήσουν μαζί του για το πώς αισθάνεται σε συγκεκριμένες καταστάσεις, όπως για παράδειγμα στη συμμετοχή σε μια σχολική παράσταση. Μήπως το παιδί αισθάνεται άγχος τα πρώτα λεπτά, το οποίο όμως σταδιακά φεύγει και τελικά απολαμβάνει τη συμμετοχή του; Ή μήπως το άγχος εμμένει μέχρι το τέλος και το παιδί ακόμα και μέρες μετά την παράσταση κάνει αρνητικές σκέψεις για τη συμμετοχή του σε αυτή; Στην πρώτη περίπτωση το παιδί φαίνεται να είναι απλά ντροπαλό και μέσα από τη συμμετοχή του σε διάφορες δραστηριότητες, μπορεί να ενισχυθεί η αυτοεκτίμησή του. Στην δεύτερη περίπτωση, όμως, το παιδί φαίνεται να εκδηλώνει κοινωνικό άγχος, οπότε οι γονείς μπορεί να ενθαρρύνουν το παιδί να συμμετέχει σε δραστηριότητες διαβαθμισμένου άγχους, ξεκινώντας από αυτές που μπορεί να αγχώνουν το παιδί στο μικρότερο βαθμό. Επίσης, μπορούν να συζητήσουν με το παιδί με στόχο να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή του αναγνωρίζοντας κάθε προσπάθεια και επιτυχία του παιδιού. Τέλος, στις περιπτώσεις που το παιδί εμφανίζει κοινωνικό άγχος σε σημαντικό βαθμό καλό είναι οι γονείς να απευθύνονται σε κάποιο ειδικό σύμβουλο.
Βιβλιογραφία
- American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: American Psychiatric Association.
- Αργυρακούλη, Έ. (2004) Συναισθηματικές δυσκολίες: Συστολή, ντροπαλότητα, εσωστρέφεια. Στο Α. Καλαντζί-Αζίζι & Μ. Ζαφειροπούλου (επιμ.) Προσαρμογή στο Σχολείο. Πρόληψη και Αντιμετώπιση Δυσκολιών (σσ. 329-351). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Βασιλόπουλος, Σ. Φ. (2009). Ντροπαλότητα και κοινωνικό άγχος σε παιδιά δημοτικού: Συχνότητα εμφάνισης και ένα νέο ερωτηματολόγιο παιδικού προσδοκητικού άγχους. Ψυχολογία: Το Περιοδικό της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας, 16, 44-59.
- Βασιλόπουλος, Σ. Φ., Μπρούζος, Α., & Μπαούρδα, Β. Χ. (2016). Ψυχοεκπαιδευτικά ομαδικά προγράμματα για παιδιά και εφήβους. Αθήνα: Gutenberg.
- Herbert, M. (1993). Ψυχολογικά προβλήματα της παιδικής ηλικίας. Τόμος Α. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
