Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (2000) ως παχυσαρκία ορίζεται η μη φυσιολογική ή υπερβολική συσσώρευση σωματικού λίπους που μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την υγεία ενός ατόμου. Θεωρείται μια διατροφική διαταραχή η οποία αποτελεί παγκόσμια ασθένεια που έχει λάβει επιδημική μορφή πλήττοντας παιδιά, εφήβους και ενήλικες, απειλώντας σοβαρά τη δημόσια υγεία.

Η  Ελλάδα για πολλά χρόνια βρίσκεται  στην  πρώτη  θέση  παγκοσμίως  στην  παιδική παχυσαρκία. Συγκεκριμένα, στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ,  2015) δείχνει ότι το 44% των αγοριών και το 38% των κοριτσιών σχολικής ηλικίας στην Ελλάδα είναι παχύσαρκα ή υπέρβαρα.

Πολλοί είναι οι παράγοντες κινδύνου που μαζί με τα γονίδια αλληλεπιδρούν και οδηγούν ένα παιδί ή έναν έφηβο στην παχυσαρκία. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τους παράγοντες αυτούς, να τους εντοπίζουμε κι έτσι να συμβάλουμε στην πρόληψη του φαινομένου:

• Υπέρβαροι ή παχύσαρκοι γονείς: τα γονίδια αλλά και η συμπεριφορά και οι συνήθειες αυτών των γονέων μπορεί να οδηγήσουν ένα παιδί στην παχυσαρκία. (Agras et al, 2004).

• Χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο. (Gordon-Larsen, & Popkin, 2003).

• Διατροφικές συνήθειες: ο μεγάλος αριθμός γευμάτων, το μεγάλο μέγεθος της μερίδας, η παράλειψη γευμάτων όπως για παράδειγμα το πρωινό, η κατανάλωση ζαχαρούχων ποτών και γρήγορου φαγητού καθώς και η ανυπαρξία οικογενειακών γευμάτων μες στη βδομάδα. (Καραβίδα και συν, 2016).

• Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας και καθιστική ζωή: Η κατανάλωση τροφών μπροστά στην τηλεόραση, μπορεί να οδηγήσει στην υπερβολική κατανάλωση τροφής αφού η προσοχή είναι σε αυτό που προβάλλεται στην τηλεόραση και όχι στο αίσθημα κορεσμού. Στοιχεία δείχνουν ότι παιδιά που ξεπερνούν τις 5 ώρες την ημέρα έχουν 4 ½ φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να γίνουν υπέρβαρα σε σχέση με αυτά που δεν ξεπερνούν τις 2 ώρες την ημέρα. (Gortmaker et al, 1996).

• Αυξημένο βάρος γέννησης, υπερβολική σίτιση ή υποσιτισμός σε κρίσιμες περιόδους (Ebbeling et al., 2002) και ο διαβήτης της μητέρας κατά την κύηση. (Ehrenberg et al, 2004 ).

Σύμφωνα με τον Dietz (1994), υπάρχουν τρεις περίοδοι οι οποίες χαρακτηρίζονται ως κρίσιμες για την ανάπτυξη παιδικής κι εφηβικής παχυσαρκίας:   α) Η εμβρυϊκή περίοδος  β) Η  περίοδος  αναστροφής  του  ΔΜΣ  ή  περίοδος  ανάκτησης  λίπους  (περίπου στην ηλικία των 6 ετών όπου ξεκινά η αύξηση του ΔΜΣ)  και γ) Η εφηβεία. Αυτές οι τρεις περίοδοι που θεωρούνται ως κρίσιμες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και στη διαδικασία της πρόληψης.

Ένας εύκολος τρόπος που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο καθένας για να εντοπίσει το πρόβλημα της παχυσαρκίας, είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος. Παρόλο που δε μετρά το υπερβολικό λίπος αλλά το υπερβολικό βάρος, ο ΔΜΣ θεωρείται αρκετά αξιόπιστος, απλός, φθηνός και μη επεμβατικός τρόπος εντοπισμού της παχυσαρκίας. Ο ΔΜΣ υπολογίζεται από τον τύπο: Βάρος/ (2*Ύψος). Το βάρος υπολογίζεται σε κιλά και το ύψος σε μέτρα.

Στη συνέχεια ανατρέχω στον παρακάτω πίνακα για να δω σε ποια κατηγορία εντάσσεται το παιδί.

Αξιολόγηση	BMI (kg/ m2)
Ελλιποβαρής	<18,5
Φυσιολογικό βάρος	18,5 -24,99
Υπέρβαρος	≥25
Προ-παχυσαρκία	25,0-29,99
Παχυσαρκία	≥30
Παχυσαρκία τύπου І	30,0–34,99
Παχυσαρκία τύπου ІІ	35,0–39,99
Παχυσαρκία τύπου ІІІ	>40,0

(WHO, 2004)

Η κλινική εικόνα ενός παιδιού με παχυσαρκία μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τα αίτια που το οδήγησαν στη νόσο. Παρόλα αυτά κάποια χαρακτηριστικά σημάδια είναι τα εξής (Schwartz, 2016) :

• Ασυνήθιστη αύξηση βάρους, χωρίς ανάλογη αύξηση στη γραμμική ανάπτυξη.

• Ξηρό δέρμα, δυσκοιλιότητα, δυσανεξία στο κρύο κι εύκολη κόπωση.

• Βλάβη του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (αιμορραγία, επιληπτικές κρίσεις).

• Συσσώρευση λίπους στο λαιμό και στον κορμό, αλλά όχι σε χέρια και πόδια.

• Ραγάδες.

• Υπέρταση.

• Ανάρμοστη σεξουαλική ανάπτυξη για την ηλικία.

• Εξαιρετικού βαθμού  τριχοφυΐα,  ακμή  ή/και  ακανόνιστη  έμμηνος  ρύση  σε  κορίτσια εφηβικής ηλικίας.

Όσον αφορά στις επιπτώσεις της παιδικής παχυσαρκίας, η σημαντικότερη είναι το γεγονός ότι η παιδική παχυσαρκία σχετίζεται άμεσα με την παχυσαρκία στην ενήλικη ζωή ακολουθούμενη από όλα τα συνωδά προβλήματα. (Singhth et al., 2008).

Υπάρχουν πολλές ακόμη αρνητικές συνέπειες που προκαλούνται από τη χρόνια παιδική κι εφηβική παχυσαρκία. Οι πιο συχνές είναι οι ακόλουθες:

• Καρδιαγγειακά νοσήματα (Dietz, 1997):
  • υψηλή αρτηριακή πίεση,
  • αυξημένα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα
  • αναπτυξιακές διαταραχές όπως υπερπλασία των οστών ή δυσανάλογα μεγάλη σωματική ανάπτυξη σε σχέση με την ηλικία.

• Ορθοπεδικά νοσήματα (Reaven, 1988):
  • σύνδρομο Χ αντίστασης στην ινσουλίνη.

• Αναπνευστικά νοσήματα (Belamarich et al., 2000):
  • υπνική άπνοια
  • άσθμα

• Εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη τύπου Ι (Verbeeten et al., 2011).

• Εμφάνιση τερηδόνας (Hayden et al., 2012) .

 

Η παχυσαρκία δυσχεραίνει πολύ την ποιότητα ζωής του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα, τέσσερις πτυχές που αφορούν στην ποιότητα ζωής επηρεάζονται πολύ (Schwimmer et al., 2003).  

• Οι σωματικές δραστηριότητες μειώνονται πολύ αφού σε πολλές από αυτές τα παιδιά με παχυσαρκία δε μπορούν να συμμετέχουν.

• Η συναισθηματική κατάσταση του παιδιού επηρεάζεται πολύ από το άγχος για το βάρος του, από το στιγματισμό της νόσου και πιθανόν από σχολικό εκφοβισμό που μπορεί να δέχεται. Η παχυσαρκία επηρεάζει αρνητικά την εικόνα που έχει το παιδί για τον εαυτό και το σώμα του, καθώς και την αυτοπεποίθησή του. (Thompson & Smolak, 2001). Τέλος, έχει βρεθεί ότι η χρόνια παχυσαρκία που ξεκινά από την παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη, ιδιαίτερα στα αγόρια (Mastillo, 2003), ενώ η παχυσαρκία σε συνδυασμό με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, πολλές φορές οδηγεί σε διαταραχές διατροφής, κυρίως στα κορίτσια. (Burrows & Cooper, 2002).

• Οι κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού επηρεάζονται αφού παιδιά με παχυσαρκία κάποιες φορές δείχνουν επιθετικότητα απέναντι στους άλλους ενώ άλλες φορές απομονώνονται.

• Η σχολική επίδοση φαίνεται να είναι χαμηλή σε παιδιά με παχυσαρκία.

 

Υπάρχουν δύο τύποι δαπανών που συνδέονται με τη θεραπεία  της παχυσαρκίας και των καταστάσεων που σχετίζονται με αυτήν.

• Άμεσες δαπάνες: οι οποίες προκύπτουν από  τα  εξωτερικά  ιατρεία  και  τις ενδονοσοκομειακές  υπηρεσίες  υγείας (συμπεριλαμβανομένων  των  χειρουργικών  επεμβάσεων),  τις  εργαστηριακές  κι  ακτινολογικές εξετάσεις, καθώς και τη φαρμακευτική θεραπεία της παχυσαρκίας (USDA, 2012).

• Έμμεσες δαπάνες: αφορούν στις απουσίες από τη δουλειά, στη μειωμένη αντοχή, στα μακροπρόθεσμα κινητικά προβλήματα, καθώς και στον πρόωρο θάνατο, που σχετίζονται με την παχυσαρκία (Colditz, 1992).

Τα παραπάνω δεδομένα και συγκεκριμένα τα ποσοστά εμφάνισης παχυσαρκίας στην Ελλάδα και παγκοσμίως, αλλά και οι επιπτώσεις που έχει η παχυσαρκία στον άνθρωπο και στην κοινωνία αναδεικνύουν τη σημασία της πρόληψης στο φαινόμενο της παχυσαρκίας που έχει αποκτήσει επιδημιολογική μορφή, με δράσεις που θα πραγματοποιούνται από την εγκυμοσύνη μέχρι την ενηλικίωση. Παράλληλα με τη διαδικασία της πρόληψης, σημαντικό είναι να υπάρχει και η αντιμετώπιση του φαινομένου στα ήδη υπάρχοντα παιδιά και εφήβους με παχυσαρκία.

Η πρόληψη κι η αντιμετώπιση απαιτεί μια συνολική κυβερνητική προσέγγιση που θα αποδίδει κεντρικό ρόλο στο σχολείο, στην οικογένεια, στις οργανώσεις μέριμνας του παιδιού και του εφήβου, στα ίδια τα παιδιά.



Βιβλιογραφία

Agras, W. S., Hammer, L. D., McNicholas, F., & Kraemer, H. C. (2004). Risk factors for childhood overweight: a prospective study from birth to 9.5 years. Journal of Pediatrics, 145, 20-25.

Belamarich, P. F, Luder, E., Kattem M., Mitchell, H., Islam, S., Luynn H., & Crain, E. F. (2000). Do obese inner- city children with asthma have more symptoms than non-obese children with asthma? Pediatrics, 106, 1436-1441.

Burrows A., & Cooper M. (2002). Possible risk factors in the development of eating disorders in overweight pre-adolescents girls. International Journal of Obesity and Deleted Metabolic Disorders, 26, 1268-1273.

Colditz, G. A. (1992). Economic costs of obesity. American Journal of Clinical Nutrition, 55, 503-507.

Cole, T. J., Bellizzi, M. C., Flegal, K. M., Dietz, W. H. (2000). Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. British Medical  Journal, 320, 1240-1243.

Daniels, S. R., Arnett, D. K., Eckel, R. H., Gidding, S. S., Hayman, L., Kumanyika, S., Robinson. N., Scott, B. J., Jeor, S., & Williams, C. L. (2005). Overweight in children and adolescents: pathophysiology, consequences, prevention, and treatment.  Circulation, 111(15).

Dietz, W. H. (1994) Critical periods in childhood for the development of obesity. American Journal of Clinical Nutrition, , 955-59.

Dietz, W. (1997). Health consequences of obesity in youth: childhood predictors of adult disease, Pediatrics, 101, 518.

Ebbeling, C. B., Pawlak, D. B., Ludwig, D. S. (2002). Childhood obesity: public health crisis, common sense cure. Lancet. 360, 473-482.

Ehrenberg, H. M., Mercer, B. M., Catalano, P. M. (2004). The influence of obesity and diabetes on the prevalence of macrosomia. American Journal of Obstetrics & Gynecology.

Gordon-Larsen, P., Adair, L. S., Popkin, B. M. (2003). The relationship of ethnicity, socioeconomic factors, and overweight in US adolescents. Obesity Research & Clinical Practice. 11, 121-129.

Gortmaker, S. L., Must, A., Sobol, A. M., Peterson, K., Colditz, G. A., Dietz, W. H. (1996). Television viewing as a cause of increasing obesity among children in the United States. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine. 150, 356-62.

Hayden, C., Bowler, J. O., Chambers, S., Freeman, R., Humphris, G., Richards, D., Cecil, J. E (2012). Obesity and dental caries in children: a systematic review and meta-analysis. Community Dentistry and Oral Epidemiology.

Katz, D. L., O’Connell, M., Njike, V. Y., Yeh M. C., Nawaz H. (2008). Strategies for the prevention and control of obesity in the school setting: systematic review and meta- analysis. International Journal of Obesity. 32(12), 1780-1789.

Καραβίδα, Β., Πέσχος, Δ., Βρυώνης, Γ., & Ευαγγέλου, Α. (2017). Ο ρόλος των διατροφικών συνηθειών στην παιδική παχυσαρκία. Archives of Hellenic Medicine, 34(1), 27–31.

Mastillo, J., Maron, T., Field, A. E., & Berkey, C. S. (2003). Childhood obesity: the modern epidemic. European Journal of Pediatrics, 162, 45-62.

Must, A., & Anderson, S. (2006). Body mass index in children and adolescents: considerations for population-based applications. International Journal of Obesity, 30, 590-594.

Philippa N., Kanaka-Gantenbein C. (2009). Childhood obesity: detection, risk factors and treatment. Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών. 56(1), 41-47.

Reaven, G. M. (1988). Role of insulin resistance in human disease. Diabetes. 37, 1495–1516.

Schwartz, S. (2016). Obesity in Children Treatment & Management. Medscape.

Schwimmer, J. B., Burnwinkle, T. M., Varni, J.W. (2003). Health related quality of life of severely obese children and adolescents. Journal of the American Medical Association. 289(14), 1813-1819.

Singh, A. S., Mulder, C., Twisk, J. W., Van Mechelen W., Chinapaw, M.J. (2008). Tracking of childhood overweight into adulthood: a systematic review of the literature. Obesity Reviews. 9(5), 474-478.

Thompson, J. K., & Smolak, L. (2001). Body image, eating disorders and obesity in youth. Washington, DC: American Psychological Association, (pp. 127 – 141).

Verbeeten, K. C., Elks, C. E., Daneman, D., Ong K. K.  (2011). Association between childhood obesity and subsequent Type 1 diabetes: a systematic review and meta-analysis. Diabetic Medicine. 28(1), 10-18.

Waters, E., de Silva-Sanigorski, A., Hall, B. J., Brown, T., Campbell, K. J., Gao, Y., Armstrong, R., Prosser, L., Summerbell, C.D. (2011). Interventions for preventing obesity in children. Cochrane Database of Systematic Reviews. 7(12).

WHO (2000) Obesity: Preventing and managing the global epidemic. World Health Organization Technical Report Series. 894 (i-xii), 1-253.

World Health Organization (2010). Global recommendations on physical activity for health. Geneva, Switzerland.