Ψυχολόγος
Απόφοιτη ICPS_ Μεταπτυχιακού Ψυχολογίας της Παιδικής Ανάπτυξης
B.A, M.Sc, υποψήφια διδάκτωρ Παντείου πανεπιστήμιου
Θυμός: Ένα παρεξηγημένο συναίσθημα το οποίο από μικροί έχουμε μάθει ότι είναι «κακό», που πρέπει να καλύπτουμε και να κρύβουμε. Ωστόσο, η έκφραση του θυμού αποτελεί ένα καταλυτικό μέσο για να εκφραστούν συναισθήματα, να εκδηλωθεί η ανάγκη για ανεξαρτησία ή ακόμα και να δηλωθεί ο κίνδυνος που αισθάνεται κάποιος.
Για να καταφέρει κάποιος να διαχειριστεί αποτελεσματικά τον θυμό ενός παιδιού, είναι σημαντικό να αποβάλει όλες τις προκαταλήψεις που έχει, έτσι ώστε να μην καταπιέσει ή απωθήσει τα συναισθήματα θυμού που βιώνει το παιδί ή ακόμα και ο ίδιος ο ενήλικας, αλλά να τα αποδεχτεί και να τα κατευθύνει προς μια εποικοδομητική κατεύθυνση.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό και αποδεκτό συναίσθημα. Χωρίς όμως την απόκτηση δεξιοτήτων ορθής διαχείρισής του, τα παιδιά δεν καταφέρνουν να τον εκφράσουν με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν τα παιδιά τη διαφορά ανάμεσα στο συναίσθημα και τη συμπεριφορά. Ένα παιδί είναι εξαιρετικά ωφέλιμο να μπορεί να λεκτικοποιήσει τα συναισθήματα θυμού που βιώνει και να τα διαχωρίσει από τις επιθετικές συμπεριφορές. Είναι συχνό φαινόμενο οι επιθετικές πράξεις να πηγάζουν από συναισθήματα λύπης, ντροπής, χαμηλής αυτοεκτίμησης, ανασφάλειας κ.ο.κ. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να απαιτεί από τους γονείς του να του ετοιμάσουν να φάει κάτι διαφορετικό μπροστά σε καλεσμένους γιατί φοβάται ότι δεν είναι το ίδιο επιθυμητό και ότι έτσι θα του αποδείξουν ότι νοιάζονται.
Ο διάλογος είναι αυτός που θα βοηθήσει το παιδί να αναγνωρίζει πιο εύκολα τα συναισθήματά του, όπως π.χ. «Νομίζω ότι αισθάνεσαι απογοητευμένος που πρέπει να φύγουμε». Όπως είναι επόμενο, είναι απαραίτητο να αποκτήσει το παιδί ένα επαρκές λεξιλόγιο για να εκφράζει συναισθήματα. Προκειμένου να γίνει πιο αποτελεσματική αυτή η τεχνική, μπορεί να εφαρμόζεται και σε άλλα άτομα, όπως σε ηθοποιούς στις ταινίες ή σε πραγματικές καταστάσεις π.χ. «αυτή η γυναίκα νομίζω ότι έχει ενοχληθεί από τα λόγια της μητέρας της».
Η έκφραση του θυμού δεν είναι απαραίτητο να περιοριστεί σε λέξεις «βοήθησέ με να καταλάβω πώς νιώθεις...»: μπορεί να γίνει μέσα από ζωγραφική ή οποιαδήποτε μορφή τέχνης, μέσα από σωματική έκφραση, π.χ. να εκφραστεί χτυπώντας μαξιλάρια ή τσαλακώνοντας χαρτιά. Σημαντικό για την πρόληψη της μη κοινωνικά αποδεκτής έκφρασης θυμού, είναι το παιδί να εκτονώνεται μέσα από φυσικές δραστηριότητες.
Ένα λάθος που κάνουν οι ενήλικες είναι ότι προσπαθούν να διαχειριστούν με θυμωμένο τρόπο τα θυμωμένα παιδιά. Ο ενήλικας αποτελεί τον καθρέπτη για το παιδί, επομένως θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντιμετωπίσει με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο τον θυμό του αν και ο ενήλικας δεν έχει δεξιότητες ορθής διαχείρισης θυμού. Είναι βέβαιο ότι ένας ενήλικας που ουρλιάζει στο παιδί του όταν το παιδί είναι θυμωμένο, μπορεί να φαίνεται αποτελεσματικός πρόσκαιρα γιατί το παιδί ίσως σταματήσει το ξέσπασμά του λόγω φόβου, όμως σε βάθος χρόνου τα αποτελέσματα θα είναι αντίθετα, αφού μαθαίνει ότι όποιος είναι πιο δυνατός μπορεί να επιβάλει τον θυμό του.
Η προσέγγιση του παιδιού πρέπει να γίνεται με προστατευτική διάθεση και με το στόχο της εξέλιξής του, όχι με τιμωρητικές προθέσεις. Ένα παιδί χρειάζεται να καταλάβει ότι τα συναισθήματά του θα γίνουν απόλυτα αποδεκτά, δε συμβαίνει το ίδιο όμως και με τις πράξεις του. Ο ενήλικας θα πρέπει να του δώσει κατευθυντήριες οδούς ώστε σε αντίστοιχες περιπτώσεις να εκφράζεται με τρόπο ώστε να μην εκτίθεται και οι πράξεις του να μην επηρεάζουν με αρνητικό τρόπο τους άλλους (π.χ. να χτυπάει, να απειλεί, να φωνάζει).
Η θετική ενίσχυση συμπεριφορών του παιδιού επιβάλλεται ώστε να ενισχυθεί η αυτο-εκτίμησή του. Τα λόγια ενθάρρυνσης του παιδιού μετά από μια κοινωνικά αποδεκτή προσπάθεια να διαχειριστεί καταστάσεις που το δυσκολεύουν αποτελούν το ορόσημο για το ίδιο να εκφράζεται με παρόμοιους τρόπους. Αυτές τις συμπεριφορές μπορεί να επικαλεστεί ο ενήλικας προκειμένου το παιδί να καταλάβει σε ξεσπάσματα θυμού πώς να εκφράζεται σωστά. Αν για παράδειγμα κάποιο παιδί που συνηθίζει να χτυπάει όταν εκφράζει θυμό συγκρατηθεί, ακόμα και αν η υπόλοιπη συμπεριφορά του δεν είναι απόλυτα αποδεκτή, ο ενήλικας καλό θα είναι να του επισημάνει και το θετικό αυτό στοιχείο. Αντίστοιχα, αρνητικές συνέπειες πρέπει να εγκαθιδρύονται και να ακολουθούνται και για τις αρνητικές συμπεριφορές του παιδιού, οι οποίες να έχουν συμφωνηθεί μαζί του εκ των προτέρων. Μέσα από το διάλογο, το παιδί μπορεί να ωθηθεί να επεκτείνει την ικανότητά του για επίλυση προβλημάτων: «Ποιος θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να λύσουμε αυτό το πρόβλημα;».
Ο έλεγχος του θυμού μέσα από τις τεχνικές των αναπνοών και της αρίθμησης συχνά έχει θετικό αποτέλεσμα ενώ μπορεί να αποτελέσει στα αρχικά στάδια μια αποτελεσματική διαδικασία κατανόησης του θυμού ως ένα αποδεκτό συναίσθημα μέσα από την αλληλεπίδραση με τον ενήλικα. Αρχικά πρέπει το παιδί να καταλάβει ότι πρέπει να ελέγχει τις παρορμήσεις του. Όταν αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται να προβεί σε μια απρεπή συμπεριφορά μπορεί να αρχίσει να παίρνει βαθιές αναπνοές, στέλνοντας τον αέρα στην κοιλιά και να αρχίσει να μετράει αργά μέχρι το δέκα. Προκειμένου να γίνει πιο διασκεδαστικό στα παιδιά μικρότερης ηλικίας, μπορούν οι γονείς να βρουν ονομασίες για τις αναπνοές, όπως π.χ. οι ανάσες του δράκου.
Τέλος, το βασικό είναι οι ενήλικες να φροντίζουν για την δική τους ηρεμία, προκειμένου να μην μεταφέρουν περιττή ένταση στα παιδιά. Ένας νευρικός γονέας είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσει ένα νευρικό παιδί ενώ ένας ήρεμος και χαλαρός γονέας ένα ήρεμο και χαλαρό παιδί αντίστοιχα. Αν κάποιο παιδί βλέπει τον γονέα του να μη δέχεται μύγα στο σπαθί του και να καβγαδίζει στο δρόμο ή γιατί κάποιος του πήρε τη σειρά σε μια ουρά, τότε αυτό το παιδί είναι σχεδόν βέβαιο ότι την επόμενη φορά που το αδερφάκι του θα πάρει κάποιο παιχνίδι του χωρίς να ρωτήσει, θα ακολουθήσει έντονος καβγάς.
Η διατήρηση της ψυχραιμίας και η βεβαιότητα ότι στην πορεία εξέλιξης του κάθε παιδιού θα υπάρχουν στιγμές απρόβλεπτες, οι οποίες όμως μπορεί να γίνουν ένα καλό μάθημα για παιδιά και μεγάλους, είναι τα στοιχεία που θα αποτελέσουν την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση των εκφράσεων θυμού του παιδιού.